Both sides previous revisionPrevious revisionNext revision | Previous revision |
outreach:telescope_history [2019/11/01 13:31] – [Optical Telescope Histories] houben | outreach:telescope_history [2019/11/01 13:37] (current) – houben |
---|
===== Geschiedenis van de Optische Telescopen ===== | ===== History of the Optical Telescopes ===== |
==== Dutch ==== | ==== 35 cm telescope ==== |
=== 35 cm telescoop === | |
== De oorsprong van het hoofdinstrument == | |
Sinds 3 september 2004 is dit instrument operationeel. De telescoop is destijds nieuw aangeschaft. | |
| |
In het verleden is er een modificatie aan de tubes verricht, bedoeld voor de juiste balans toen de | ==== 20 cm telescope ==== |
kijker nog in de originele vork werkte. Deze modificatie betreft het blokvormig contragewicht dat | |
aan de achterzijde vastgeschroefd zit op de tubes. | |
| |
In juli 2010 hebben Harry Balster en Marc Fokker de optiek uit elkaar gehaald om de | |
focuseerinrichting weer goed bruikbaar te maken. Kennelijk is het onderscheid van de draaiknoppen | |
voor mirror lock en focuseren niet door iedereen goed te maken, hetgeen resulteerde in | |
beschadiging van de mechanica en een muurvaste spiegel op een onbruikbaar focaal punt. Inspectie | |
van de spiegels lieten zien dat deze nog in een uitstekende staat verkeerden. | |
| |
Sinds 9 november 2011 is de 35cm telescoop in gebruik op de nieuwe montering, een GM4000 van | |
10 Micron. De volgnauwkeurigheid is hiermee drastisch verbeterd, ook heeft deze montering een | |
veel groter draagvermogen dan de vorige zodat de telescoop nu gemakkelijk met verschillende | |
camera's en sensoren kan werken. | |
| |
=== 20 cm telescoop === | |
== De oorsprong van het hoofdinstrument == | |
De telescoop was eigendom van een Franse welgestelde heer M.L. Pallacchi, welke woonde in | |
Parijs in het veertiende district (28 Avenue de l’ Observatoire, Paris). Pallacchi wilde door een | |
nieuwe komeet te ontdekken zijn naam voor de eeuwigheid vast leggen. De kijker had hij opgesteld | |
bij zijn buitenhuis in St. Rémy, 26 km ten zuiden van Parijs, in een klein houten observatorium. | |
| |
De tubes van de telescoop, zoeker en montering zijn door Maurice Manent (1884-1961) in 1905 in | |
La Croix de Berny, Seine, Frankrijk gefabriceerd. De telescoop stond op een houten driepoot en was | |
voorzien van een synchroonaandrijving gebaseerd op een slingeruurwerk met gewichten. Voor de | |
fijn bewegingen was de montering voorzien van een kabelbediening en verdeelcirkels die het de | |
gebruiker mogelijk maakte de kijker handmatig in te stellen met een nauwkeurigheid van een | |
boogseconde. | |
| |
Het objectief van de telescoop is een achromatische doublet gebaseerd op het von Littrow ontwerp. | |
De effectieve opening is 20 cm, het brandpunt is 208 cm (f/10,4). Het objectief is als lensnummer | |
82 gebouwd en gemeten door Dr. André Couder (1897-1979). De testgegevens zijn door hem | |
getekend op 16 juni 1932. | |
| |
Pallacchi had ook een speciaal oculair laten vervaardigen van 120 mm. Hiermee verkreeg hij een | |
lage vergroting van 17,3 x, zeer geschikt voor het zoeken naar kometen. Verder is er nog een hele | |
reeks oculairen en andere attributen bij de kijker geleverd, welke nog allemaal bij de huidige | |
opstelling aanwezig zijn. Alle oculairen van het hoofdinstrument passen ook in de zoeker. | |
| |
De zoeker heeft een objectief diameter van 6 cm en heeft een brandpuntafstand van 70 cm. Deze | |
was ook los van het hoofdinstrument opstelbaar. Omdat er verschillende oculairen in kunnen is de | |
zoeker ook met een focuseerinrichting uitgerust. | |
| |
Dat de eigenaar nooit een komeet heeft ontdekt kan er aan hebben bijgedragen dat de telescoop nu | |
in Nijmegen staat. Van de activiteiten op astronomisch gebied door de heer Pallacchi is op het | |
Internet jammer genoeg niets terug te vinden. | |
| |
== De Nijmeegse tijd == | |
In mei 1962 bood de heer Pallacchi deze telescoop en alle toebehoren aan in een Frans | |
astronomisch vakblad (welke is niet meer bekend) voor 12.000 Francs. De binnenlandse post in | |
Frankrijk staakte op dat moment, hierdoor was de kijker nog steeds te koop toen het vakblad in | |
Nijmegen aankwam. Telefonisch werd met de heer Pallacchi afgesproken en op 22 mei 1962 is een | |
kleine groep naar Frankrijk afgereisd: | |
* Dr. J.J. de Kort als gebruiker (hoofd afdeling Sterrenkunde) | |
* Dr. J. Borgman als deskundige op het gebied van astronomische instrumenten (Universiteit van Groningen) | |
* F. Ribot voor de financiële afwikkeling en de transito- respectievelijk inklaringsformaliteiten | |
* J. van Wesel chauffeur van de facultaire micro-bus. | |
Daags na aankomst hebben dr. Borgman en pater de Kort de kijker uitvoerig getest en beoordeeld, | |
onder andere door de Zon te projecteren en een zonnevlek te bekijken. Men besloot tot aankoop over te gaan en zo kwam de kijker voor ƒ9.000,- in het bezit van de universiteit. Diezelfde dag werd | |
de kijker gedemonteerd en verpakt. Op 24 mei 1962 is de groep met de kijker naar Nijmegen teruggekeerd. | |
| |
De bouw van het Universeel Laboratorium was echter nog niet gereed. In juni 1963 begon de | |
toenmalige ontwerpafdeling met de nieuwe opstelling en vlot daarna werd deze door de | |
instrumentmakerij vervaardigd. In maart 1964 kwam de koepel op het Universeel Laboratorium | |
gereed waarin de kijker geplaatst werd. Begin 1965 bracht de technische dienst de elektrische | |
besturing en de aandrijving aan. Vanaf dat moment was de telescoop volledig in werking. | |
| |
Snel daarna (1965 of 1966) is bovenop de telescoop een astrograaf gemonteerd. Doel van dit | |
instrument was om astrometrie te doen en om grote gebieden aan de hemel in één keer te kunnen | |
fotograferen. De astrograaf is van het type Tessar, gefabriceerd door Carl Zeiss Jena. De | |
brandpuntafstand is 700 mm, de diameter van het objectief is 140 mm. Het objectief is een triplet en | |
is ontworpen voor een vlak beeldveld van 18 x 13 cm (!) voor gebruik met natte film. Het | |
geprojecteerde beeld is zoals gezegd vlak en daardoor niet voor kleur gecorrigeerd. | |
| |
De kijker is in 1967 in zijn geheel over gebracht naar het toenmalige hoofdgebouw en in een | |
grotere, beter geschikte koepel bovenop liftschacht A1-A2 geplaatst. Vanaf begin 1968 was de | |
telescoop weer in gebruik. In datzelfde jaar begaf een drukvatveiligheid het in een ruimte direct | |
onder de koepel. Er kwam stoom vrij en door de daarop volgende kortsluitingen ontstond er in de | |
zuil bijna brand. Na een grondige reparatie en een schoonmaakbeurt ging de kijker enige maanden | |
later weer in gebruik. Enige jaren later (1983 of 1984) deed hetzelfde euvel zich nogmaals voor, | |
maar die keer bleef door snel ingrijpen de schade beperkt. | |
| |
Halverwege 1976 heeft de instrumentmakerij een voorziening gemaakt om de telescoop voor | |
zonneobservatie te kunnen gebruiken. Zo kwam er een diafragma voor de lens en een voorziening | |
om de Zon te projecteren op een formaat van 150 mm. Deze opstelling werd in 1980 aangevuld met | |
een H-Alpha filter, golflengte 6562,8 Å. Vanaf toen werden er op regelmatige dagelijkse basis | |
optische waarnemingen van de Zon gedaan. | |
| |
In 1985 is bij een revisie van de focuseerinrichting het bouwjaar 1905 ontdekt, samen met de | |
signatuur van de maker. | |
| |
De telescoop heeft tot februari van 2004 bovenop het oude hoofdgebouw gestaan. Ze is daar in de | |
koepel gedemonteerd en in onderdelen naar TeCe gebracht. In slechts één maand tijd is de telescoop | |
met montering gereviseerd en aangepast voor plaatsing op haar nieuwe plek in de hoge koepel van | |
het Huygensgebouw. De zuil met de assen zijn in hun geheel in augustus 2004 in de hoge koepel | |
gehesen en daar op hun plaats gemonteerd. | |
| |
In augustus 2012 is de 20cm refractor geplaatst op de huidige montering, een GM4000 van 10 | |
Micron. Hierdoor is de telescoop op dezelfde wijze via een computer te besturen zoals de 35cm. | |
| |
De telescoop mag op het moment van dit schrijven (2012) dan 107 jaar oud zijn, het instrument is in | |
een uitstekende gezondheid. Zo goed als dagelijks projecteert de telescoop de Zon voor observaties | |
en doen studenten kennis op over de principes van telescopen. En natuurlijk is de telescoop ook 's | |
nachts geregeld actief bij het fotograferen van de hemel. | |